"Няхай ніколі не парвецца стагоддзяў повязь…”
Археолага-этнаграфічныя помнікі Смаргоншчыны
Археолага-этнаграфічныя помнікі Смаргоншчыны
Мілы край мой,
Смаргоншчына-маці!
Дзе высокія сосны бароў,
Дзе ляжаць дываны-сенажаці
І бясконцае мора палёў.
Дзе харошыя, слаўныя людзі
Сустракаюць з усмешкай цябе,
Ты заходзь і гасцём у іх будзеш,
Будуць рады заўсёды табе.
Артур Цяжкі
Смаргоншчына – зямля нашых продкаў, якая мае старажытную гісторыю, багатую і разнастайную. Тут жывуць мужныя, таленавітыя людзі, якія праславілі нашу зямлю далёка за яе межамі. На яе тэрыторыі знаходзіцца 33 аб’екты, якія ўключаны ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурнай спадчыны нашай рэспублікі.
Шэраг знаходак са Смаргонскага месцазнаходжання эпохі мезаліту размешчаны ў нашай экспазіцыі: рэшткі костак вымерлых жывёл, сярод якіх частка зуба маманта, вырабы з рогу, крамянёвыя вырабы, кераміка.
Смаргонскія землі ў XIII-XVIII стст.
Самым старажытным паселішчам на нашых землях з’яўляецца Крэва, якое ўпамінаецца ў нямецкіх хроніках 13 ст. як сталіца гістарычнай вобласці Нальшаны. Шмат таямніц гісторыі захоўваюць руіны Крэўскага замка, які будаваўся ў час праўлення вялікага князя літоўскага Гедыміна і яго сына Альгерда для абароны граніц княства ад крыжакоў.
У экспазіцыі знаходзяцца прадметы, знойдзенныя ў час раскопак Крэўскага гарадзішча, якое адносіцца да часоў Нальшанаў.
Смаргонь і яе ўладары
Першае ўпамінанне аб Смаргоні адносіцца да 1503 года. З 1628 года мястэчка ўваходзіла ў склад радзівілаўскіх уладанняў. З імем Радзівілаў звязана заснаванне тут школы дрэсіроўкі мядзведзяў, якая ўвайшла ў гісторыю як Мядзведжая акадэмія.
Смаргоншчына - арэна ваенных дзеянняў
Доўгія часы ў 17-18 стст. землі Смаргоншчыны з’яўляліся арэнай ваенных дзеянняў. У стане вайны былі вялікія дзяржавы таго часу: Руская дзяржава, Швецыя, Рэч Паспалітая. А ў самой Смаргоні пабывалі і рускі цар Аляксей Міхайлавіч, і польскі кароль Станіслаў Ляшчынскі, і кароль Швецыі Карл XII.
Не абмінула Смаргоншчыну і паўстанне 1794 года пад кіраўніцтвам Тадэвуша Касцюшкі, удзельнікам якога быў знакаміты кампазітар і дзяржаўны дзеяч Міхал Клеафас Агінскі.
Смаргонскія землі ў складзе Расійскай імперыі
Наш горад Смаргонь вядомы і ў далекай Францыі, дзе называюць яго горадам ганьбы і няслаўя імператара Напалеона. Іменна ў Смаргоні ў снежні 1812 года ён пакінуў сваю армію, уцякаючы ад рускай арміі пад камандаваннем Міхаіла Іларыёнавіча Кутузава.
Большасць насельніцтва Смаргоншчыны займалася земляробствам. Становішча сялян было цяжкім: яны выконвалі розныя павіннасці, плацілі падаткі. Гэта выклікала незадавальненне, якое часта вылівалася ў сялянскія хваляванні. Актыўнымі ўдзельнікамі сялянскага паўстання пад кіраўніцтвам Кастуся Каліноўскага былі Юльян Бакшанскі, Францішак Багушэвіч.
Смаргонь у пачатку XX ст.
У 1904 годзе мястэчка Смаргонь атрымала статус горада. Яна была буйнейшым прамысловым цэнтрам на захадзе Расійскай імперыі, тут пераважалі прадпрыемствы па перапрацоўцы мясцовай сыравіны.
У полымі Першай сусветнай
Першая сусветная вайна прыйшла на беларускую зямлю восенню 1915 года, і на доўгія 3 гады край быў падзелены франтавой мяжой. Тут адбывалася жорсткае супрацьстаянне паміж ваюючымі арміямі. Смаргонь была на Усходнім фронце адзіным горадам ад Балтыйскага да Чорнага мора, які ўвесь час вайны гераічна абараняла руская армія. Тады ж склалася пагаворка: «Кто под Сморгонью не бывал, тот войны не видал».
Смаргоншчына ў 20-40-я гады XX ст.
Нядоўгім быў мірны час для жыхароў Смаргоншчыны. Ён быў вельмі складаным: гістарычны каляндар экспазіцыі паказвае гэта. Многія дакументы на польскай мове, таму што землі да 1939 года былі ў складзе Польскай дзяржавы. Ёсць і дакументы асуджаных «ворагаў народа» ў перыяд сталінскіх рэпрэсій, цяпер апраўданых.
Вялікая Айчынная вайна (1941-1945 гг.)
22 чэрвеня 1941 года пачалася Вялікая Айчынная вайна. Ужо на чацвёрты дзень нямецкія войскі наблізіліся да Смаргоні. У музеі сабраны матэрыял аб акупацыйным рэжыме на Смаргоншчыне, цікавыя каштоўныя дакументы расказваюць аб падпольным і партызанскім руху. Яны перададзены ў музей былымі камандзірамі партызанскіх атрадаў Міхаілам Пятровічам Арэхавым і Мікалаем Мікалаевічам Міхайлюком, былым камісарам брыгады імя Суворава Васілём Уладзіміравічам Данавым. Толькі ў 1944 годзе прыйшло вызваленне.
Смаргоншчына ў 40-80-я гг. XX ст.
Пасляваеннае жыццё паступова аднаўлялася. Горад адбудоўваўся, паляпшалася жыццё людзей, якія самааддана працавалі.
Мы сустракаліся з перадавікамі працы, народнымі ўмельцамі таго часу, запісалі іх успаміны, сабралі вельмі цікавыя фотаздымкі, рэчы, дакументы.
Плыві, квітней і велічна свяціся на хвалях часу,
родная Смаргонь!
Наш горад расце і прыгажэе з кожным днём. Мы маем сёння свае герб, сцяг і гімн. Прадстаўнікі многіх нацыянальнасцей і розных рэлігійных канфесій аб’яднаны агульнымі клопатамі і планамі. Заўтрашні дзень нашага самабытнага краю – гэта наша будучыня, і ад нас залежыць, каб гэта будучыня была шчаслівай.
Сваім талентам праславілі наш край
Экспазіцыя «Сваім талентам праславілі наш край» - гэта партрэтная галерэя нашых знакамітых землякоў: паэтаў і пісьменнікаў, музыкантаў і кампазітараў, мастакоў і скульптараў. Большасць экспанатаў – падарункі аўтараў і іх сем’яў.
Афганістан баліць у маёй душы
І яшчэ пра адну вайну мы расказваем у нашым музеі. Яна ў памяці нашых сучаснікаў, бацькі нашых вучняў былі яе ўдзельнікамі. Гэта – Афганская вайна, яна мае Дзень памяці – 15 лютага. У гэты дзень кожны год мы аддаём даніну памяці мужнасці ўдзельнікаў тых падзей.
І закрынічыла тут жыццё
Святкуе сёння кожны клас,
Увесь школьны люд вясёлы.
I ўсклікае кожны з нас:
“3 днём нараджэння, школа!”
Тут можна веды набываць,
Сталеем, разумнеем
I “дзякуй” хочацца сказаць,
За ўсё, што мы ўмеем!
Табе, настаўнік наш, паклон!
Мы кажам шчыра, гучна:
“На многа год, на безліч дзён –
Здароўя, добрых вучняў!”
А школе слова мы даём,
Што ні ў якім разе
Мы імя добрае тваё
У жыцці не абразім.
Гэты верш напісала былая настаўніца гімназіі, ветэран педагагічнай працы, першы рэдактар газеты “Гімназіст” Ірына Ніканораўна Гаева да юбілею гімназіі.
А нарадзілася наша гімназія двойчы. Загад аб яе адкрыцці быў выдадзены 1 жніўня 1979 года, а ў будынак увайшлі 27 кастрычніка. У той суботні ранак начальнік будаўніцтва Яўген Цімафееў уручыў дырэктару Барысу Міхайлавічу Хіневічу сімвалічны ключ ад школы. Дзякуючы энергіі і мэтанакіраванасці Б.М. Хіневіча, які ўзначальваў нашу, тады сярэднюю школу №4, 17 гадоў, калектыву педагогаў, з’яднаных адной ідэяй, школа паступова ператварылася ва ўстанову новага тыпу - гімназію, першую на Смаргоншчыне.
Усяго скончылі вучобу ў гімназіі 2757 вучняў. З іх з залатым медалём – 315, з сярэбраным – 216.
Народны побыт Смаргоншчыны
Ўжо хата новая гатова,
Прыбраны трэскі ўжо і дровы;
Над белым дахам, як карова,
Красуе комінак чырвоны;
Прыветна вокны пазіраюць,
Бы вас у госці запрашаюць,_
Ну, добры выгляд хата мае,
Яна і цешыць, здавальняе.
Я.Колас. Новая зямля
Каштоўнай крыніцай па вывучэнню нашай спадчыны з’яўляюцца шматлікія этнаграфічныя экспанаты, якія мы прадстаўляем ў нашым этнаграфічным куточку. Яны даюць цудоўную магчымасць дакрануцца да багатай гісторыі Смаргоншчыны. У Смаргоні жылі і працавалі рамеснікі 24-х спецыяльнасцей. Іх вырабы і прылады працы з’яўляюцца экспанатамі. Самымі распаўсюджанымі заняткамі былі: гарбарства (апрацоўка скур), кавальства, бондарства, ганчарства, выраб мэблі, пашыў абутку і адзення. Калі мужчыны-рамеснікі, у асноўным, рабілі прылады працы і прадметы хатняга ўжытку, то жанчыны стараліся ўпрыгожыць дом, зрабіць яго ўтульным. Яны ткалі посцілкі і палавікі, вышывалі розныя дарожкі, падушкі, карціны. Усе прадметы гэтага куточка сабраны вучнямі гімназіі, іх бацькамі, настаўнікамі.