Вялікая Айч ынная вайна (1941-1945 гг.)
22 чэрвеня 1941 года пачалася Вялікая Айчынная вайна. Ужо на чацвёрты дзень нямецкія войскі наблізіліся да Смаргоні. У музеі сабраны матэрыял аб акупацыйным рэжыме на Смаргоншчыне, цікавыя каштоўныя дакументы расказваюць аб падпольным і партызанскім руху. Яны перададзены ў музей былымі камандзірамі партызанскіх атрадаў Міхаілам Пятровічам Арэхавым і Мікалаем Мікалаевічам Міхайлюком, былым камісарам брыгады імя Суворава Васілём Уладзіміравічам Данавым. Толькі ў 1944 годзе прыйшло вызваленне.





![]() | ![]() | ![]() |
---|---|---|
![]() | ![]() | ![]() |
![]() | ![]() |
Сведкі першых дзён вайны на Смаргоншчыне
У экспазіцыі “Вялікая Айчынная вайна” ( раздзел “Акупацыйны рэжым”) знаходзяцца экспанаты, якія былі перададзена ў музей 16.04.1998 жыхаркай вёскі Дубатоўка Смаргонскага раёна Казлоўскай.
Тут, каля вёскі Дубатоўка, 26 чэрвеня 1941 года быў збіты савецкі самалёт “ІЛ-4”, членамі экіпажа якога былі лётчык А.Вагін і стралок-радыст Віктар Табакоў. Віктар Табакоў быў цяжка паранены, яго схавалі і выхадзілі жыхары вёскі.
Часткі самалёта, які змог пасадзіць лётчык, былі разабраны мясцовымі жыхарамі. Вядро, лесвіца выкарыстоўваліся ў гаспадарцы.
Пасля вайны краязнаўцам Смаргоншчыны ўдалося ўстанавіць сувязь з Віктарам Табаковым , наведаць яго ў Маскве, дзе ён жыў пасля вайны. В.Ф.Табакоў неаднаразова быў на Смаргоншчыне і сустракаўся з жыхарамі вёскі Дубатоўка.


Вядро металічнае з савецкага самалёта “ІЛ-4”
(інв.№240).
Дыяметр дна 22 см.
Перададзена ў музей 16.04.1998 жыхаркай вёскі Дубатоўка Смаргонскага раёна Казлоўскай.

Лесвіца металічная з савецкага самалёта “ІЛ-4”
(інв.№ 241).
Лесвіца з 7 прыступак , яе вышыня 120 см.
Перададзена ў музей 16.04.1998 жыхаркай вёскі Дубатоўка Смаргонскага раёна Казлоўскай.


Частка крыла савецкага самалёта “ІЛ-4” ( інв.№ 243).
Памер: 23 см на 14 см.
Перададзена 09.07.1976 В.Ф. Табаковым краязнаўцам Смаргоні ў час сустрэчы ў Маскве.
Партызанскія рэліквіі
У экспазіцыі “Вялікая Айчынная вайна” (раздзел “Падпольны і партызанскі рух”) поўна і яскрава паказаны найбольш важныя падзеі падпольнага і партызанскага руху на Смаргоншчыне. Многія экспанаты перададзены ў музей непасрэднымі ўдзельнікамі партызанскіх дзеянняў, членамі іх сем’яў. Тут жа можна прачытаць успаміны аб партызанскай барацьбе, пазнаёміцца з партызанскімі выданнямі, убачыць рэчы партызанскага побыту.
Галерэя таксама змяшчае даследчыя работы вучняў па тэме, альбомы з фотаздымкамі, якія былі аформлены вучнямі ўстановы ў розныя часы.

Даведка, выдадзеная Арэхаву Міхаілу Пятровічу 16 лютага 1944 года (інв.№122).
Тэкст надрукаваны на тканіне белага колеру, памерам 12 см на 7 см.
Перададзена Арэхавым М.П. 04.04.1997.

Спіс партызан партызанскага атрада №2 брыгады імя Суворава, якія прынялі прысягу (інв.№ 124).
Папера, памер 17см на 21 см.
Перададзены Арэхавым М.П. 05.05.1997.

Знакі адрознення (самаробныя) партызан брыгады імя Суворава (інв.№ 298).
Знакі маюць выяву пяцікутнай зоркі, якая размешчана ў літары “С”. Выразаны з картону, абцягнуты тканінай чырвонага колеру.
Перададзены разам з аўтабіяграфічнымі матэрыяламі Арэхавым М.П. 19.10.1998.




Партызанскія выданні: сатырычная лістоўка, газета-плакат №129 “Раздавім фашысцкую гадзіну” (май 1944 г.), сатырычны лісток №4-5 “Партызанская дубінка” (7 чэрвеня 1942 г.) – інв.№ 90.
Сатырычная лістоўка надрукавана на шпалерах шэрага колеру.
Перададзены 15.01.1997 Мускай Таісіяй Канстанцінаўнай, дачкой Мускага Канстанціна Пятровіча, у доме якога (в.Ягадная) спыняліся партызаны брыгады імя Суворава.

Запальніца металічная (інв.№ 208) і люлька драўляная (інв.№ 334) камандзіра партызанскага атрада імя Фрунзе брыгады імя Будзённага Міхайлюка Мікалая Мікалаевіча.
Перададзены Міхайлюком М.М. 01.11.1998.


Палетка камандзіра партызанскага атрада імя Фрунзе партызанскай брыгады імя Будзённага Міхайлюка Мікалая Мікалаевіча ( інв. № 1313).
Памер сумкі: 22 см на 18 см. Выраблена са скуры, мае два аддзяленні; да задняй сценкі палеткі прышыты дзве пятлі з палосак скуры, з дапамогай якіх палетку насілі на плячавой дзязе. Зашпільваецца на тры металічныя кнопкі.
Перададзена сынам камандзіра Міхайлюком У.М. 13.07.2014

Лыжка металічная (№ 1282); даўжыня 16 см; знойдзена каля вёскі Малінавая Смаргонскага раёна
Перададзена выпускніком гімназіі Гваздовым Аляксандрам 10.01.2011.
Лыжка металічная (інв.№ 330); даўжыня 21 см; ручка ў форме рыбы.
Кружка металічная з ручкай (інв № 1270); ёмкасць 0,5 л, вышыня - 8 см, дыяметр дна 9 см.
Лыжка і кружка належылі Шурпо Мікалаю Карпавічу, байцу партызанскай брыгады імя Суворава.
Перададзены нявесткай Шурпо М.К. 11.03.2010.



Агітацыйныя лістоўкі са зваротам Штаба партызанскага руху да насельніцтва, моладзі Вілейскай вобласці ( інв.№ 121).
Перададзены Арэхавым М.П., былым камандзірам атрада імя Молатава партызанскай брыгады імя Суворава 04.04.1997.

Гімнасцёрка Данава В.І., камісара 2-ой партызанскай брыгады імя Суворава (інв. № 219).
Перададзена членамі сям’і Данава В.І. 04.04.1998.

Пісьмо начальніка асобага аддзела партызанскай брыгады імя Суворава Цывіркі Мікалая Пятровіча ад 24 снежня 1943 года сям’і (інв.№ 91).
Перададзена настаўніцай Укропенскай пачатковай школы Броўка Р.С. 15.01.1997.
Лісты з фронту
“Когда приходит почта полевая, солдат теплом далёким обогрет”, - спявалася ў адной песні ваенных часоў. Салдаты чакалі вестак з дому, а іх родныя амаль кожны дзень пыталіся ў паштальёнаў, ці ёсць для іх вестачка.
З пачаткам вайны ў краіне ўзніклі цяжкасці з забяспячэннем насельніцтва і арміі канвертамі, і няхітрай салдацкай прыдумкай сталі знакамітыя трохвугольнікі, ці бесканвертныя пісьмы. Складзенае трохвугольнікам пісьмо было зручным для прачытання ваеннай цэнзурай, але галоўнымі цэнзарамі былі самі салдаты, якія не хацелі распавядаць пра франтавыя цяжкасці і нягоды.
Яшчэ адзін від салдацкага пісьма – “сакрэтка”. Гэта быў ліст паштовай паперы без маркі, дзе пісаўся тэкст, затым ліст складваўся і склейваўся па краю. “Сакрэткі” былі ілюстраванымі.
Мелі распаўсюджванне і ілюстраваныя паштоўкі: агітацыйныя, віншавальныя, фотадакументальныя, пісьмы-падзякі.
Ваенна-палявая пошта была створана ўжо 1 ліпеня 1941 года, і за гады Вялікай Айчыннай вайны яна даставіла каля 6 мільярдаў экзэмпляраў карэспандэнцыі. У сакавіку 1943 года была ўведзена адзіная пажыццёвая нумарацыя ўсіх воінскіх частак, а з 1 красавіка 1943 года – пяцізнакавая сістэма воінскага адрасавання, якая дзейнічала і ў пасляваенны час.
У нашым народным музеі можна ўбачыць і прачытаць пісьмы, перададзеныя сем’ямі ўдзельнікаў ваенных дзеянняў.



Пісьмы з Германіі Саковіча Івана сям’і: ад 06.02.1945 і ад 18.02.1945 (інв. №79).
Пісьмо ад 06 лютага 1945 года напісана карандашом на аркушы паперы з канцэлярскай кнігі, выдадзенай у Берліне, што зразумела з надпісаў на нямецкай мове на гэтым аркушы.
Пісьмы перададзены 08.01.1997 членамі сям’і.


Частка пісьма Міхеева Арсенія Матвеевіча сям’і ( інв.№92).
Перададзена 15.01.1997 членамі сям’і.


Пісьмо-“сакрэтка” Залескага Барыса Гаўрылавіча жонцы Пелагеі Васільеўне ад 22.11.1944 ( інв.№ 1287).
Памеры: 14,5 см на 10 см. Папера жоўтая.
Перададзена 03.02.2011 Нявера Арцёмам, унукам Залескай П.В.


Пісьмо Цывіркі Мікалая ад 08.07.1941 сям’і ( інв. №91(1)).
Пісьмо напісана на двух сшыткавых лістках. Па зместу зразумела, што аўтар у гэты час знаходзіўся на тэрыторыі Беларусі, у раёне Полацка; у пісьме ўпамінаецца аб адбіцці наступлення “германцаў”.
Прыслана 15.01.1997 маці Мікалая Цывіркі - Еўдакіяй Савельеўнай.
Салдацкія дакументы
«Даўно вядома, як падманлівая і недасканалая чалавечая памяць бязлітасна размывае часам па макулінках, што ўносяць у забыццё спачатку другараднае, менш значнае і яркае, а затым і істотнае. Не зафіксаваная ў дакументах, не асэнсаваная мастацтвам гісторыя і гістарычны вопыт людзей вельмі хутка выцясняюцца з памяці чарадой бягучых спраў і падзей і назаўжды губляюцца з духоўнай скарбніцы народа».
Васіль Уладзіміравіч Быкаў, «Наша сіла і воля», 1985
Нельга не згадзіцца з вядомым беларускім пісьменнікам. Рэдкія дакументы з’яўляюцца асаблівай каштоўнасцю для гісторыі, а ў музеях – гэта ўнікальныя экспанаты.Калі чытаеш пажоўклыя лісткі чырвонаармейскіх кніжак, даведак аб удзеле ў баях, разглядаеш камсамольскія і ваенныя білеты, то перажываеш разам з іх уладальнікамі падзеі ваенных часоў.У народным музеі гімназіі вы можаце пазнаёміцца з такімі экспанатамі.